bel

bel

bel

Familienaam II

Zondervan en Van `t Zelfde

Bron: Artikel in de Leidse Courant van 29 maart 2004.

Sinds de tijd van Napoleon hebben we in Nederland vaste achternamen. Dat wil niet zeggen dat de mensen voor die tijd geen achternamen hadden. Al in de elfde en twaalfde eeuw komen er achternamen in onze streken voor. Het was echter niet verplicht om een achternaam te hebben en als je er een had, mocht je hem ook zomaar veranderen als je dat wilde. Je kon dus de ene keer kiezen voor de naam van je vader en de andere keer voor de plaats waar je woonde, je beroep of een bijnaam. Zo konden Pieter Willemsen, Pieter van Warmond, Pieter Koopmans en Pieter Witvoet heel goed een en dezelfde persoon zijn.

In 1795 bepaalde Napoleon dat iedereen een vaste achternaam moest kiezen en dat die achternaam zonder officiële toestemming niet veranderd mocht worden. Dat kwam natuurlijk de overzichtelijkheid wel ten goede.

Op het moment dat Napoleon dit voorschreef, hoorde het grootste deel van Nederland nog tot de Bataafsche Republiek, die niet onder de Franse wetgeving viel. België en de provincie Limburg stonden toen al wel onder direct Frans regime en hier begon men dus al meteen in 1795 met de registratie van achternamen.

Omdat er op dat moment nog geen vaste spellingregels waren, kon iedereen zijn achternaam toen nog spellen zoals hij wilde. Pas in 1810 werd het Noord-Nederlandse grondgebied officieel bij het Franse rijk gevoegd en begon men ook daar de voorkomende achternamen vast te leggen. Op deze achternamen waren de in 1803 opgestelde officiële spellingregels van toepassing. Namen die in 1795 nog konden worden opgeschreven als Aenghenent, Craeybeckx en Vandenboemgaerde werden dus genoteerd als Angenent, Kraaibeks en Van de Boomgaard.

Veel families hadden zoals gezegd al lang een min of meer vaste achternaam en lieten die gewoon vastleggen, tot grote vreugde van alle stamboomonderzoekers. Anderen lieten netjes hun beroepsnaam, herkomstnaam, bijnaam of patroniem registreren. Maar er waren ook mensen die het allemaal wat minder serieus opvatten en dachten dat de verplichte naamsregistratie wel gelijk met de Fransen zou verdwijnen. Zij kozen daarom achternamen als Kloot, Kolder, Naaktgeboren en Poepjes en dat heeft een aantal van hun nazaten nog een hoop geld gekost om daar verandering in aan te brengen.

Een aantal typische achternamen is ook ontstaan door ambtenaren die niet werden betaald om zelf na te denken, maar die klakkeloos noteerden wat er werd gezegd. Veel achternamen bestaan bijvoorbeeld uit het voorzetsel van gevolgd door een plaatsnaam: Van Amsterdam, Van Leiden, Van Valkenburg. In een groot deel van Nederland werd een achternaam daarom ook wel een van genoemd. De ambtenaar van de burgerlijke stand die je achternaam moest noteren kon dus vragen: `Hoe is uw van?` oftewel `Hoe is je achternaam?; hoe heet je?`. Als je nog geen achternaam had, kon je dan iets zeggen als: `Ik ben zonder van` en in een aantal van die gevallen heeft de betreffende ambtenaar vervolgens Zondervan als achternaam ingevuld. Mensen die Zondervan heten, hebben dus een achternaam die eigenlijk `zonder achternaam` betekent.

Ook de achternamen Van `t Zelfde en Vaneenennaam zijn vermoedelijk op een dergelijke manier ontstaan. Waarschijnlijk hebben de mensen die onder deze naam werden geregistreerd ...

Bijvoorbeeld een beroepsnaam als Smid of Bakker of een veelvoorkomend patroniem als Pieters of Jansen. Het is goed mogelijk dat ze in de rij stonden om die naam te laten vastleggen en dat de persoon die voor ze aan de beurt was dezelfde achternaam bleek te hebben. Als de betreffende ambtenaar die naam dan had genoteerd en vervolgens aan deze mensen vroeg hoe zij heetten, konden ze iets zeggen als: `(Ik heet) van `t zelfde` of `Ik ben van enen naam' , wat allebei betekent `Ik heb dezelfde achternaam (als degene die net aan de beurt was)`. Als de ambtenaar dat dan gewoon opschreef, was de officiële registratie een feit en kon de zo ontstane achternaam niet zomaar meer worden veranderd.

Reacties en tips voor deze rubriek kunt u sturen naar de redactie van deze krant, Leidse Courant d.d. 29 maart 2004, postbus 54, 2300 AB Leiden, onder vermelding van de rubrieksnaam `Aangenaam`. E-mailen naar de auteur kan ook: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

stuurlinks

 

 

.